CỦ MÀI – Bổ tỳ, ích khí & chữa suy nhược cơ thể

Củ mài là loại cây mọc hoang tại các vùng núi tại nhiều vùng trên cả nước nhưng được sử dụng rất rộng rãi trong đời sống. Các thầy thuốc Đông y đã sử dụng củ mài để chữa trị nhiều loại bệnh và bồi bổ cơ thể suy nhược.

Dược liệu có vị ngọt, tính bình.

Tên gọi khác: Sơn dược, hoài sơn, khoai mài…

Tên khoa học: Dioscorea Persimilis

Họ: Củ Nâu (Dioscoreaceae)

Mô tả

Đặc điểm thực vật

Củ mài là một loại cây dây leo cuốn có phần thân khá nhẵn với màu hơi đỏ hồng. Phần rễ mầm lên thành củ, dài tới hơn 1m, đường kính khoảng từ 2 – 10cm bao gồm nhiều rễ con. Mặt bên ngoài của củ mài có màu vàng nâu, nhẵn. Bên trong bẻ ra có màu trắng ngà, không thấy xơ.

Lá cây là lá đơn, mọc đối nhau có hình tim dài cùng cuống lá, mép lá nhẵn. Mỗi chiếc lá sẽ có khoảng 5 – 7 gân tỏa ra từ gốc. Ở phần kẽ lá mọc lên nhiều củ con, được gọi là thiên hoài hoặc dái củ mài.

Hoa thường mọc thành chùm ở kẽ lá, gồm nhiều hoa nhỏ có màu trắng vàng. Phần quả là quả nang có 3 cánh, phía trong có hạt cánh mỏng màu nâu xỉn.

Bộ phận dùng làm dược liệu

Phần rễ củ.

Phân bố

Dược liệu này được tìm thấy ở nhiều nước như Trung Quốc, Việt Nam, Thái lan, Myanmar và điển hình là ở vùng Himalaya. Ở Việt Nam, củ mài xuất hiện khá nhiều ở các tỉnh miền Bắc và miến Trung từ Huế trở ra, nhất là ở Hà Giang, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An.

Thu hái, sơ chế

Củ được thu hái vào bất kỳ thời gian nào trong năm, tuy nhiên phổ biến nhất và vào mùa thu đông. Lúc này, cây đã chết khô thì đào để lấy phần rễ củ để sử dụng.

Sau khi lấy được phần củ mài thì đem đi rửa sạch rồi gọt vỏ và ngâm trong phèn chua khoảng từ 2 – 4 giờ cho bớt nhớt. Tiếp đến vớt ra rửa lại cho sạch và cho vào lò sấy lưu huỳnh tới khi củ mềm ra. Mang củ ra phơi cho đến khi se lại rồi sấy lưu huỳnh thêm 24 giờ nữa. Sau đó tiến hành phơi cho đến khi khô. Muốn nhanh hơn có thể sấy ở nhiệt độ 50 – 60°C.

Bảo quản

Bảo quản trong túi kín, nơi khô ráo, thoáng mát. Điều này sẽ tránh được ẩm mốc hay sâu mọt.

Thành phần hóa học

Củ mài có chứa khoảng hơn 60% tinh bột; 0,45& lipid; 6,75% protid; 2,8% chất nhầy. Ngoài ra, trong củ mài còn có thêm các thành phần khác như dioscin, allantoin, saponin có nhân sterol, cholin cùng hàng loạt các axit amin và nguyên tố vi lượng.

Tác dụng dược lý

Ích khí, bổ tỳ âm, vị âm, phế âm, thận âm, sinh tân chỉ khát, bình suyễn, sáp tinh.

Theo y học hiện đại:

– Chữa suy sinh dưỡng, suy nhược cơ thể

– Hỗ trợ tiêu hóa, chữa bệnh khó tiêu

– Tăng cường tuần hoàn máu

– Hỗ trợ kiểm soát đường huyết ở người bệnh tiểu đường

Theo Đông y:

Công dụng: Bổ phổi, bổ thận, mạnh tỳ vị, sinh tân dịch, giữ sinh khí. Chủ trị: Tiêu hóa kém, tả lỵ lâu ngày, suy nhược cơ thể, ho lâu ngày yếu mệt, đái rắt, đái tháo miệng khát, di tinh, phụ nữ khí hư.

Cách dùng – Liều dùng

Dùng củ mài ở dạng thuốc sắc hay thuốc bột. Liều dùng khoảng 12 – 30g mỗi ngày. Có thể dùng đơn lẻ hay kết hợp với các loại dược liệu khác.

Một số đơn thuốc từ củ mài

– Trẻ con đi tiểu nhiều: củ mài, bạch phục linh tán nhỏ, trộn đều. Mỗi lần cho uống khoảng 8g.

– Chữa mụn nhọt: Củ mài tươi giã nhỏ đắp lên chỗ mụn nhọt.

– Thuốc cho bệnh về dạ dày & ruột: l0g củ mài, 8g bạch truật, 6g phục linh, 5g trần bì, 400ml nước. Chia làm 2 lần uống trong ngày.

– Bài thuốc bồi bổ sức khỏe: Dùng khoảng 50g củ mài, 200g khoai sọ, 50g gạo tẻ, nấu cháo ăn trong ngày. Ăn thường xuyên có tác dụng tăng cường thể lực, tăng cường chức năng tiêu hóa. Bài thuốc trên còn có tác dụng chữa chứng đuối sức, kém ăn, mệt mỏi, miệng khát…

Những lưu ý khi dùng củ mài

Củ mài chống chỉ định với những người thấp nhiệt hay đang bị táo bón. Hiện nay, trên thị trường có nhiều nơi đang bày bán củ mài giả được làm từ khoai mì non. Cần chú ý để tránh mua phải hàng kém chất lượng, gây ảnh hưởng xấu cho sức khỏe trong quá trình sử dụng.

Để sử dụng an toàn và hiệu quả nhất, bạn nên trao đổi thêm với bác sĩ trước khi bào chế các bài thuốc trị bệnh từ loại củ này.